جاذبه های گردشگری مشهد | موزه مردم شناسی حمام مهدی قلی بیگ

فرهنگ و آداب و رسوم قوم های مختلف ایران زمین از دیر باز مورد توجه بوده اند. موزه ها فرهنگ و رسوم پیشینیان را چونان آیینه ای انعکاس می دهند و میراث فرهنگی هر قوم و ملتی در این موزه ها تبلور می یابد. موزه مردم شناسی حمام مهدی قلی بیگ (حمام شاه)  در مشهد یکی از بناهای به جای مانده از دوره صفویه است که همه ساله تعداد زیادی از گردشگران و زائرانی که به پابوس امام هشتم امده اند از آن دیدن می کنند. این مجموعه منحصر به فرد پلی است از گذشته به حال که در پاسداشت آداب و رسوم، اعتقادات و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه نقشی بی بدیل دارد.

در راسته بازار بزرگ به نزدیکی مسجد هفتاد و دوتن (مسجد شاه سابق) در ضلع بیرونی سردر غربی صحن جامع حرم  مطهر حضرت رضا (ع) که می رسیم فضای این حمام قدیمی به چشم می خورد که وقف آستان قدس رضوی شده است.

این بنای قدیمی با مساحتی حدود 2000 متر مربع بزرگترین حمام تاریخی و باستانی ایران است که متعلق به یکی از امرای تیموری بوده و در سال 1207 قمری ساخته شده است. در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ این حمام با شمارهٔ ثبت ۱۳۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران  به ثبت رسید. پس از مرمت و بازسازی این بنا به همت معاونت حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی استان خراسان و با همکاری معاونت فنی و عمران موقوفات آستان قدس رضوی در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به موزه مردم شناسی تبدیل شد.

این بنا دارای فضاهای بزرگ و متعددی همچون سر در، هشتی ورودی، سر بینه (رختکن)، میاندر (هشتی ارتباطی بین دو فضای گرمخانه و سر بینه)، خزینه، تون (گلخن یا آتشخانه) و چال‌حوض (استخر آب سرد) است.

فضای ورودی این حمام با پله ای که انحنای ملایمی دارد به هشتی کوچک می رسد. پس از هشتی کوچک با گذر از 5 پله با همان انحنا در سمت راست به سربینه یا رختکن وارد می شویم. و بخش  سربینه حمام با هشت ستون هشت و نیم هشت که پوشش گنبدی حمام را نگه داشته اند و کاشی های زیر رنگی و قوس هایی بر گرفته از سبک معماری اصفهان از نوع پنج و هفت شاخ بزی و تزئینات نقاشی بزرگ ترین و زیباترین بخش این بنای قدیمی را تشکیل می دهد.

نقاشی ها در دوره های مختلف از عصر صفویه گرفته تا دوره قاجار بر دیواره ها نقش بسته اند و حدودا 13 لایه نقاشی در دوران های مختلف بر روی هم قرار دارد. در لایه سیزدهم که اکنون در معرض دید قرار دارد زندگی اجتماعی مردم، داستان های شاهنامه، ماه های سال سریانی ، چهار فصل و افسانه های قدیمی ایران به تصویر کشیده شده  است .روشنایی این مکان از طریق گلجام یا نورگیرهایی تامین می شود که در گنبد تعبیه شده اند.

از رخت کن که گذر کنیم به هشتی یا  میاندر می رسیم که سربینه و گرم خانه را به هم اتصال می دهد. گرمخانه به شکل مربع است و در وسط 4 ستون داد که پوشش گنبدی شکل سقف را نگه می دارند و همانند سربینه پرتو خورشید از نورگیر ها به این فضا راه یافته و آن را روشن می کند.

در این مکان چاله حوض یا استخر آبی با ابعاد بزرگ نیز وجود دارد که از آن برای شنا و آب تنی افراد پس از استحمام  استفاده می شده است.که با تناسب ابعادی که دارد اوج شکوه معماری اصیل ایرانی و اسلامی  را در کنار سایر قسمت های این مکان قدیمی  نشان داده و جلوه گری می کند.

موزه در فضای سربینه و گرمخانه و چال حوض قرار دارد. در این فضا ها غرفه هایی برای نمایش اشیاء در نظر گرفته شده است تا لوازم مورد نیاز در حمام‌های قدیمی مثل ظروف سنگی، سفالینه ها، نبوشه های سفالی، گلجام و کاشی های ازاره  و کف حمام، وسایل استحمام مانند بادکش حجامت، کاسه، مجمعه، سنگ پا، صابون، لنگ و قطیفه، حنا، گل سرشور؛ انواع سماورهای ذغالی، قوری ها، قهوه جوش ها؛ قندیل، ظروف مختلف؛ پوشاک محلی؛لوازم آرایش قدیمی همچون شانه چوبی، جعبه آینه، جعبه چوبی لاک